Iwan Smit over zijn gigantische licht-installatie 'Paradise Scripture': “Het moest vooral plezier uitstralen, maar ook weirdness.”

Het werk van Iwan Smit laveert tussen zware thema’s en een zekere speelsheid en lichtvoetigheid, wat resulteert in vrolijke, kleurrijke schilderingen en objecten met een klein, maar desalniettemin voelbaar duister randje. Zijn werk duikt ook regelmatig op in de retail-, product- en designhoek. Van menukaarten tot muurschilderingen, als Smit zich ergens goed bij voelt, gaat hij de opdracht aan.

Het is een zonnige herfstdag als Iwan me na het aanbellen bij zijn woning vanuit zijn tuin begroet. Zijn atelier heeft hij laten bouwen in zijn tuin. Waar anderen een schuurtje hebben staan, heeft hij een grote en lichte werkruimte gecreëerd. “Het is sick om te beseffen dat het kunstenaarschap me dit heeft gebracht. Mijn eigen atelier op mijn eigen erf”, zegt de 34-jarige Smit, die opgroeide in Hoogvliet en nu een dorp verderop woont, in het rustige Poortugaal. Die omgeving doet hem goed: “Ik zit hier heerlijk. Niet in de drukte van het centrum, dat ken ik nu wel. Daar heb ik ook werkruimtes gehuurd in het verleden. Meestal was dat anti-kraak, en heb je geen zekerheid over hoelang je er kunt blijven werken. Nu is het atelier van mij, weinig afleiding en alles is toch dichtbij. Met de auto doe je er een kwartiertje over naar het centrum van Rotterdam.”

Je schildert, maakt licht-installaties, sculpturen en je tekent, om maar een paar dingen te noemen. Waar komt je drang naar het multidisciplinaire vandaan?
“Ik vind simpelweg heel veel leuk. En als ik even klaar ben met bijvoorbeeld schilderen, kan ik snel schakelen naar iets anders. Maar ik heb ook veel bewondering voor vrienden en collega's die gespecialiseerd zijn in één tak, bijvoorbeeld schilderen of tekenen. Daar zit een concentratie die ik zelf wellicht minder heb. Ik houd van de afwisseling, dat houdt het fris. De ene dag zit ik achter de computer, de andere dag ben ik met een lichtwerk in de weer. Het gebrek aan concentratie laat ik zo in m'n voordeel werken. Aan het eind van de dag vind ik dingen maken heel leuk. Nu ben ik bijvoorbeeld het dak aan het isoleren. Dan heb ik meteen een stuk opengebroken waar ik een gangkast kan maken.”

Zelfs dáár maak je nog een creatieve opdracht van?
“Dat zit in de aard van het beestje. Maar over het algemeen ben ik op zoek naar variatie. Het zijn altijd andere dingen, het is zelden twee keer hetzelfde achter elkaar. Ik heb het geluk dat er altijd iets op mijn pad komt dat ik leuk vind, en dat ik daardoor goed kan balanceren tussen vrij werk en werk in opdracht. Het blijft een lastige business. Je moet het zelf doen en dat is niet altijd makkelijk. In die zin ben ik blij met wat ik tot nu toe mee heb gemaakt, en waar dit allemaal toe heeft geleid! Ik denk dat ik het ook leuk had gevonden om bijvoorbeeld timmerman te zijn.”

Wanneer wist je dat je dingen wilde maken?
“Al heel vroeg. Bij de kindermusical op de basisschool mocht ik bijvoorbeeld de Lion King-maskers maken, dat was in de kleuterklas. Ik wilde altijd striptekenaar worden. Op de middelbare school had ik een tekendocent, bij hem viel op dat ik een bovengemiddelde aanleg had. Ik werd erin gestimuleerd. Ook door mijn ouders, die altijd al vonden dat ik moest doen wat ik leuk vind. Als je zo erg gestimuleerd wordt, voelt het bijna logisch om er iets mee te gaan doen.”

“Toen ik dertien, veertien was verruilde ik Fox Kids en Cartoon Network voor kunstboeken, waarin ik het surrealisme tegenkwam. Dat vond ik helemaal geweldig; deze groep kunstenaars had eigen bizarre fantasiewerelden bedacht, mooie schilderijen ermee gemaakt en een hele leefwereld gecreëerd. Vanuit daar zijn hele stromingen kunstenaars op gang gebracht. Daar was ik diep van onder de indruk. Ik had had een aantal Dáli-boeken, en was helemaal verkocht. Dat mixte ik met wat ik zelf al deed; mijn interesse voor comics en graffiti-achtig tekenen. Die graffiti zag ik dan weer iedere dag in de metro onderweg naar school, ik hoopte dan elke dag weer nieuwe pieces te zien. Zo heeft mijn stijl zich stukje bij beetje gevormd.”

En nu ga je ook nog ondernemen, toch?
“Ja met Artefact, een bedrijf dat ik met twee compagnons heb opgericht. Daarmee gaan we kunstedities uitbrengen met verschillende kunstenaars. Daarnaast is het ook een mooie gelegenheid om zelf ook af en toe wat uit te brengen. Daar ben ik nu druk mee. Hoe dat ontstaan is? Uit een lang gewortelde passie. Ik maak zelf schilderijen, tekeningen, lichtobjecten en sculpturen, maar ik ben opgegroeid met Pokémon en Dragonball Z. Ik was groot fan de Japanse vinylfiguren die daar uit voortkwamen. Later kwamen er kunstenaars als KAWS, die met toys een crossover in kunst en design populair maakten. Als volwassen jongeman begon ik zelf te verzamelen, kunst en design, maar ook vinylfiguren en keramiek.”

“Ik had al langer contact met Nick, een event-organisator uit Rotterdam met een gedeelde passie. We stuurden elkaar regelmatig items heen en weer waarvan we dachten dat de ander misschien ook wel interesse zou hebben. Zo kochten we op meerdere gelegenheden de zelfde art editions, en deelden de verzendkosten. Hierdoor begonnen we te fantaseren en zelfs te flirten met het idee om zelf een kunst productiebedrijf te beginnen. Zodat we de dingen die we zelf tof vinden konden gaan cureren en uitbrengen. Dat idee heeft heel lang op de plank gelegen. Het is heel specialistisch en moeilijk om te doen. Uiteindelijk besloten we toch om het een en ander uit te gaan zoeken; wat kán? Wat hebben we nodig? Wat zijn de kosten? Nu is Artefact geboren en 10 november gaan we het platform lanceren in Ox Space Rotterdam.”

Kijk je zo ook naar je eigen werk?
“Zeker. Soms kijk ik naar een werk en weet ik dat ik het even moet laten liggen of moet omgooien; Ik pas het aan, Of ik laat het varen en ga iets heel nieuws doen. Soms lukt iets en wordt het goed ontvangen, soms valt het tegen en moet je bijstellen of zeggen: 'Dit is het niet.' Het is gewoon proberen en doen. Dat is een constante die terug blijft komen in mijn werkmethode.”

Wat heeft een werk van jezelf dan nodig om geslaagd te zijn in jouw ogen?
“Dat heeft met verschillende factoren te maken, Er moet een bepaalde eenvoud in zitten. Wellicht heeft dat te maken met waar ik zelf naar op zoek ben in het leven; ik wil dingen overzichtelijk houden. Dat probeer ik ook in mijn werk toe te passen. Dat ziet de toeschouwer misschien niet altijd terug, maar het is iets waar ik achter de schermen altijd mee bezig ben. Het is heel verleidelijk om heel veel te willen. Dat is een spanning die ik altijd meemaak. De ene keer lukt dat beter dan de andere. En het heeft ook te maken met gevoel; ik ben nu bijvoorbeeld bezig met een serie paarden. Ik zit er helemaal in, het is leuk om mee bezig te zijn. Maar er zijn ook mensen die hier dan langskomen en zeggen dat het niet mijn beste werk is. Dat is confronterend, maar dat geeft me juist ook de motivatie om ermee door te gaan en het tegendeel te bewijzen.”

Kun je mij meenemen naar de oorsprong van Paradise Scripture?
“Het begon heel concreet, wat niet heel vaak voorkomt. Eric van Eerdenburg, de festivaldirecteur van Lowlands, benaderde mij nadat hij een werk van mij had gezien dat hij tof vond. Hij had ook al een locatie in gedachten. Dus hij kwam met een plek, een afmeting en het gewenste materiaal, dat hij in een eerder werk van mij had gezien. Hij wilde graag zoiets, maar dan XXL!”

Dat klinkt praktisch, is dat hoe jij graag werkt?
“Ja, dat is wel zo overzichtelijk, ik werd daarna helemaal vrij gelaten in het ontwerp. De beste werken zijn die waar ik de vrije hand heb, met zo min mogelijk thematische richting of opdracht. Ik was 18 toen ik Lowlands voor het eerst bezocht, en het was een hele eer dat ze mij vroegen.”

En dan kun je aan de slag, met een concept voor een langgerekt oppervlak...
“Het werk is 28 meter lang en 4 meter hoog. Dan krijg je een heel lang beeld. Ik wist meteen dat het een soort tekst moest worden, maar dan zonder tekst. dan kom je uit op hiërogliefen, rebussen en emoji's; tekeningen die tekst symboliseren. Uiteindelijk heb ik op een cryptische manier geprobeerd een festivalweekend weer te geven. Daar heb ik een bepaald verloop bij in m'n hoofd, maar het is het leukst als de aanschouwer zijn eigen verhaal eraan geeft en naar herkenningspunten zoekt. Misschien herken je een deel niet, en kan je eigen fantasie ermee aan de slag. Ik houd de betekenis graag in het midden. Het moet vooral plezier uitstralen en ook weirdness, want dat is Lowlands óók.”

Schrok je toen je de afmetingen voor het eerst hoorde?
“Ik schrok er niet van, maar wist wel dat het organisatorisch en productioneel veel uitdagingen met zich mee zou brengen. Het is niet iets dat ik dagelijks doe, en ook iets dat ik niet hier in mijn atelier kan bouwen. Daar zitten haken en ogen aan: tijd, ruimte, opslag, transport. Dat was heel spannend, maar ook heel leuk. Ik kreeg als kunstenaar een heel andere functie binnen zo'n project. Normaal maak ik iets en ga ik het zelf brengen, bijvoorbeeld. Nu kwam er een heel team aan te pas, wat mij bombardeerde tot een soort opzichter. Ik was de architect én de opzichter die over de bouwplaats liep en het overzicht hield.”

Je kende de plek aagezien je al heel wat jaren op Lowlands komt, dus je wist wat er nodig was?
“Ik heb er nog nooit iets vervelends meegemaakt. Iedereen is met elkaar, helpt elkaar en houdt in zekere zin rekening met elkaar. Daardoor heerst er een hele gemoedelijke sfeer. Waar mensen in het dagelijkse leven niet altijd naar elkaar omkijken, is dat op Lowlands bijna vanzelfsprekend. Dat gevoel was voor mij heel sterk, dus dat wilde ik in het werk verwerken, op mijn manier.”

Nu reist het kunstwerk naar Almere, waar het te zien zal zijn bij Lichtkunstfestival ALLOUMINOUS. Brengt dat nog spanningen met zich mee?
“Natuurlijk loop je tegen dingen aan. Het is eigenlijk best wel ingewikkeld om dit werk in elkaar te zetten. Dat komt omdat we ervoor hebben gekozen om het werk als één doorlopende tekening te presenteren. Dat is een keuze die ik heb gemaakt samen met Lowlands. Achteraf gezien had ik toch iets harder moeten drukken op het montage-gedeelte. De lange tekening is een mooi beeld, maar weegt mijns insziens niet op tegen de complexiteit van het in elkaar zetten.”

Als je had gekozen voor mobiliteit, zou dat invloed hebben gehad op hoe het eruit ziet?
“Jazeker. Die twee dingen hebben allebei een gewicht, en voor mijn gevoel ligt het nu te zwaar bij het beeld. Het zijn allemaal aparte stukjes van het verhaal, ik denk dat het verhaal zich alsnog wel had verteld als ze allemaal los van elkaar stonden. Nu is het een grote klikpuzzel die elke keer precies op elkaar moet aansluiten. Het moet iedere keer ingehangen worden en omlaag worden gehaald. De combinatie van dit alles zorgt voor een specialistische operatie.”

Waar komt je stap naar lichtkunst überhaupt vandaan en hoe heeft het zich ontwikkeld?
“Ik tekende en schilderde vroeger heel veel met zwarte lijnen. Dat komt een beetje vanuit mijn fascinatie voor strips, graffiti én de glas-in-lood-ramen van kerken. Altijd als we op vakantie waren en mijn ouders namen me mee naar kerken en kathedralen, boeiden de lijnen en kleuren in die ramen me heel erg. Later realiseerde ik me dat de manier waarop ik schilderde, werkend vanuit lijnen en kleurvlakken, zich goed zou lenen voor glas-in-lood. Ik ben daar onderzoek naar gaan doen; het is een ambacht dat je niet zomaar even oppakt. Je hebt er kennis en materialen voor nodig. Maar vaak doet het wel gedateerd aan; het is wat oubollig. Het was net niet de vibe die ik wilde uitstralen. Toen groeide mijn interesse dóór naar lichtreclame. Vanuit daar kwam ik al snel uit bij een combinatie van hout en kunststof dat licht doorlaat. Het begon heel houtje-touwtje, het waren complete bouwpakketten. Gaandeweg heb ik technieken en producenten gevonden waardoor het steeds meer plug-and-play is geworden.”

Het werk is nu gecureerd door Carte Blanche om in de line-up van ALLUMINOUS te staan. Hoe komt zo'n samenwerking tot stand?
“Carte Blanche is bezig om het culturele landschap van Flevoland op de kaart te zetten, in welke discipline dan ook en stimuleert zowel makers als publiek. Dat is een supergoed initiatief, want het is natuurlijk een jong gebied waar nog veel mogelijk is; méér ruimte voor muziek, theater en kunst. Een aantal jaar geleden heb ik ook een redelijk grote licht-installatie gemaakt bij het station in Almere, dat ze ook ongetwijfeld gezien hebben. Eric van Eerdenburg had me ook al verteld waar zij mee bezig waren. Lowlands is daar ook in de buurt, dus ik denk dat het een mooi full circle-moment is.”

Verandert de context van Paradise Scripture nu het verhuist naar een andere plek?
“Dat weet ik nog niet, daarvoor moet ik het eerst zelf zien. Het bevat geen letterlijke Lowlands-verwijzingen, waardoor niet direct een Lowlands-uithangbord is. Ik heb foto's doorgekregen van de opbouw. Ik hoop zelf stiekem dat het nog toffer wordt! Want zelfs een gigantisch ding als dit is op het nog gigantischere Lowlands-terrein ineens helemaal niet zo groot meer. Er is zoveel, het is zó groot en er gebeurt overal iets. Als je het bijvoorbeeld hier in de straat zou plaatsen, zou het een heel ander effect hebben tussen al die kleine huisjes. Ik ga er vanuit dat de plek waar het terechtkomt niet zo groots en open is als Lowlands, waardoor het juist indrukwekkender en grootser mag ogen.”